ARTE ERROMANIKOA

Europa osoan garatu zen lehenengo arte komuna izan zen X eta XII. mendeen artean.
Izaera erlijiosoa duen arte mugimendua da, baina arkitektura zibila ere garatu izan zen, hala nola, jauregiak. Ez zen sortu hirietan, baizik eta nekazal eremuetan, landa inguruko artea izango zen, nekazal eremuak bizitzaren motorra baitziren. Gizarte feudala zegoen. Horren ondorioz, azkartu zen nekazari-giroa hiriaren kaltetan. Esaterako, feudalismoa zen garaiko botere politikoa.
1000. urtearen inguruan sentimendu erlijiosoa biztu zen, hala nola, apokalipsiaren ideiak zirela eta … mende aldaketagatik.
Elizak izan ziren eraikinik garrantzitsuenak. Eliza bizitzaren erdiguneak ziren. Gizarte teozentrista zegoen. Gainera ez zen soilik erlijioa, baizik eta ekonomia, politika, eta arlo sozialean eragin handia zuen. Elizari zerga berezia ordaindu behar zitzaion, hamarrena. Clunyko ordena eta haren araberako monasterioen zabalkuntza mendebaldeko Europa osoan izan ziren garrantzitsuak artearen sorreran, eraginean eta zabalkuntzan, bazter oroetara zabaldu baitziren Cluny-ren monasterioak.
Kristautasuna indar handia zuen. Hiru pelegrinazio gune sorrarazi ziren, Jerusalem, Erroma eta Santiago Konpostelakoa. Eragin handia izan zuten ideietan eta arte-garapenean.
Beste faktore bat estiloaren zabalkuntzan, Lonbardiako argien lana izan zen. Lonbardiatik (Italia) Europako gainerako lurretara zabaldu zituzten bere eraikuntza-teknikak. Lan molde batzuk utzi zituzten, arku txiki itsuak, zerrenda bertikalak absideen kanpoaldean eta banda lonbardiarrak.
Urte horietan gurutzada-kanpainak eman ziren. Kanpainia militarrak ziren eta Arabeen lurralde kristauak lortzeko egin ziren. Gerra-erlijiosoak izan harren, benetako interesak ekonomikoak ziren.
Eraikin tipikoak elizak izango ziren. Oso eraikitze prozesu primitiboa zuten. Harriz eraikitzen zuten eta horrek eraikinak pisu handia izatea sorrarazten zuen. Horregatik gehienetan eraikinak txikiak ziren eta leiho gutxiekin.
Latin gurutzeko (kristoren gurutza) oina erabiltzen zuten gehienetan. Hiru nabe (batzuetan bost), erdikoa goratua, transeptua, eta zirkulu erdi itxurako absidea izaten zuten. Galeria edo triforia zuten. Barrualdean girola edo absidearen zentrokidea den ingurabide edo deanbulatorioa zegoen.
Harri landugabea zen horma arruntetan, harladuxka edo erdi landuriko harria askotan eta harladuna edo harri silarea gune dotoreetan.
Erdi puntako ganga erabiltzen zuten edo zirkulu laurdenekoa. Beste batzuetan ertz edo ogiba gangak, zenbaitetan zurezko estalkiak.


CLUNY

PEREGRINAZIO GUNEAK:

SANTIAGO KONPOSTELAKOA


JERSUALEM


ERROMA


TENPLARIOAK:


LONBARDIA ERRESUMA, ITALIAN

BERPIZKUNDEA, AUTOREAK EZ DAUDE LANDUAK

Berpizkundea edo pizkundea XV. mendetik XVI. mendera eman zen mugimendu kulturalari deritzo, Europako Mendebaldean eman zena, Italian sortu eta gehien garatu zen herrialdea izan zen. Garrantzi handia izan zuen artean (eskultura, pintura eta arkitektura gehien bat), baina ere berrikuntzak ekarri zuen zientziarako. Naturarekiko erlazio berri bat sortuko da, hala nola, zientzia, matematika … Aurretik arte Gotikoa eman zen eta Berpizkundea eta gero, Manierismoa eta barrokoa. Berpizkundea garrantzi handia izan zuen, hala nola, Europan zegoen artearekiko haustura handia izan zelako. Berpizkundea eman zen garaian iraultza garaia izan zen. Hala nola, inprentaren sorrera kulturaren zabalkuntza handia suposatu zuen, aurkikuntza geografiko garrantzitsuak eman ziren …
Artistaren kontzeptu berria sortuko da. Erdi Aroan artista artisaua zen, orain artista mailara igoko da. Hau Berpizkundearen unerik indarrean aritutako artistekin eman zen, Miguel Angel eta Leonardo Da Vinci. Artista jenioa izango da. Maila sozial gorenera igoko da. Mezenasen laguntza jasoko dute artea eratzeko.
Kultura klasikoen (Grezia eta Erroma) forma artistikoen berrerabilera suposatu zuen. Ez zuen kultura horien artea kopiatzen (geroago neoklasizismoan gertatuko dena), baizik eta, horietan oinarritzen ziren arte berria sortzeko. Simetria, proportzioa, geometria, neurria, perspektiba (lerro eta aire perspektiba), idealizazioa … izango dira Berpizkundearen ezaugarriak. Berpizkundeak ekarri zuen beste berrikuntza sakona, gizakiaren ikuspegi berria izan zen, humanismoa. Gizonaren aldeko artea izango da. Arte antropozentrista izango da, ez teozentrikoa. Hala nola, gizakia izango da gauza guztien neurria ez Jainkoa. Gizakiak harrapatuko du jainkoaren kategoria. Gizakia arte honen erdigunea izan arren, askotan landuko diren gaiak erlijiosoak izango dira, elizaren enkarguak direla eta. Baina gai mitologikoak ere asko erabiliak izan ziren. Gizakia edertasuna izango da, hori adierazteko biluziak erabiliko dira (klasikoaren imitazioa eta gizakiaren goresmena). Idealizazioaren bila joango dira. Edertasun idealaren bila joango dira, gizaki guztien ezaugarri honenak hartuz eta bilduz, horrela edertasun kanonikoak sortuko dira. Gaztetasuna garrantzi handia izango du.
Teknikari begira pintoreek freskoaren erabilera jarraitu zuten, marrazketak garrantzi handiagoa lortu zuten eta ez zen berriro kontsideratu bigarren mailako lan bat bezala. Gaiak lurraldeen arabera garatu ziren: Europako iparraldean eta Espainian gai erlijiosoak garrantzitsuak izan ziren. Italian, berriz, mitologia gai klasikoetatik hartzen da edota haien garaikideengandik. Konposaketa espazio lerroko edo airezko perspektibaren bidez antolatzen da. Estilo honetan kolorea argia da, eta pintoreek efektu berriekin esperimentatu zuten.


FLORENTZIA HIRIA, BERPIZKUNDEAREN ERDIGUNEA.

ARKITEKTURA ERROMATARRA

Erromatar arkitekturak bi ezaugarri nagusi ditu. Alde batetik, beste kulturetako sintesi bat egiteko gai izatea (Grezia, Etruria eta ekialdeko kulturak) eta bigarrena, euren obra guztiek edertasuneko aspektua zaintzeaz gain praktikotasunez bestetako ereduak izatea. Praktikotasunaren adibide asko daude Erromatar arkitektura, esaterako, galtzada, insulak (etxeak) eta domusac, anfiteatroak, teatroak, ubideak, kloakak, letrinak …
Erromatarrek arkitektura klasikoko elementuaz baliatu ziren, espresuki hiru ordenak, doriar, joniar eta korintiar eta hauei gehitu zizkieten haiek sortutako beste batzuk, konposatuak eta toskaniarrak. Honetaz gain, ateburu sistema edo dinteldua ere deitua erabiltzeaz gain ganga eta kupula erabili zituzten ere.
Eraikuntzen tipologia oso aberatsa da, ohiko tenpluetan hasita hirietan beharrezkoak diren edozein eraikuntzetako lan bikainak egin zituzten eta baita behar arruntak asetzeko beharrezkoak ziren elementuak ere, errepideak (galtzadak) edo ubideak (akueduktuak) esterako.
Obra hauek guztiak ingeniaritzako lan bikainak dira eta haietan konbinatzen dira erromatarren gustu estetikoak, ordenen konbinaketa bezala edo haien eskulturak.
Arte hau ez dago pentsatuta bakarrik edertasuna irudikatzeko, praktikotasuna eta zerbitzu batera dedikatua egotera baizik.
Neurri gabeko eraikinak egingo dituzte, hau da oso handiak. Hau Egiptotik bereganatutako joera da (piramideak …). Erromatarren eraikin gehienak oso handiak dira. Inperioa ekialderantz hedatzean ezagutu zituzten erromatarrek neurrigabetasuna eta aberastasuna. Halatan, berezko zituzten elementu tradizionalak greziarrengandik eta Ekialdeko herriengandik jasotakoekin batu eta Erromaren boterearen eta menpeko herrien aurrean zuen nagusitasunaren adierazpide izan zen Inperioko arkitektura. Ez zen, ordea, meritu hura horretara mugatu; pragmatismoa eta edertasuna batzen zituen joerak bultzaturik, eraikuntza moderno aurreratuenen moldeko obrak eraiki zituzten erromatarrek, eta artearen eta ingeniaritzaren eredu dira egun ere obra horiek.
Lehen aipatutako praktikotasuna alde batera uzten da adibidez Garaitz arkuetan, edo Kolometan (Trajanoren koloma).

Teknika aldetik, material egokienen (harri, adreilu, hormigoiaren) eta egitura mailako atal egokien (arku eta gangen) arteko batasunaren ondoko emaitza ezin hobeak erakusten ditu eraikuntza erromatarrak.
Materialak, harlandu eta adreilu. Material hau pobrea zenez, marmolez eta iztukuz estali eta apaintzen ziren eraikinak.
Erdi-puntuko arkua, erdi-zirkularra, eta mota askotako gangak erabili zituzten, etruriarrengandik jasoak. Mota askotako egituretan bideratu zituzten elementu haiek (estolderiak, tenplu handiak, termak, basilikak).
Dekorazio-elementu gisa erabili zituzten ordena greziarrak, korintiarra nagusiki, eta ordena berri batzuk ere, toskanoa eta konposatua.
Arkuak eta atalburuak, frontoi bihurriak eta friso ganbilak erabilita amaiera eman zioten erromatarrek Greziako eraikinen estetika lasaiari, eta eraikin asimetriko eta, aldi berean, guztiz dinamikoak egin zituzten.
Kanpoaldearen gainetik barnealdea eta plastikotasunaren gainetik funtzionaltasuna hobetsi zituen espazio-kontzeptuaren zerbitzura zeuden materiak eta elementuak.

PRAKTIKOTASUNA, ERAIKIN ZIBILAK:

(KARAKALLACO TERMAK)

(DOMUS AUREA)

(ERROMAKO KOLISEOA)

(MERIDAKO TEATROA)

(UBIDEA, PONT DU GARD (Frantzia))

(ERROMATAR FORUA, ERROMA, ERLIJIOA, MERKATARITZA, POLITIKAREN ERDIGUNEA)

FUNTZIO ESTETIKO:

(KONTANTINOREN GARAITZ ARKUA, ERROMA)
alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5478261576202893986" />
(TITOREN GARAITZ ARKUA, ERROMA)

(TRAJANOREN KOLOMA, ERROMA)

(AGRIPAREN PANTEOIA, ERROMA)

(PALMIRANGO TENPLUA)

ESKULTURA GREKOA

Egeo eta Itsaso Beltzaren artean kokatzen den penintsula da. Mendebaldeko artearen bilakaeran arte erabakigarririk izan bada, horra arte greziarra, mendebaldeko historiako aldietan erreferentziatzat hartu, imitatu edo gainazpikatu izan dena. Arkitekturan, eskulturan, pinturan eta zeramikan aplikatu egingo zen. Ka VIII. mendetik k.a. II. medera arte garatu egin zen. Hiru garaietan banatzen da: Aro Arkaikoa (ka VIII – ka VI ), Aro klasikoa (ka V – ka IV) eta Aro Helenistikoa (ka III – ka II). Aro bakoitza zibilizazioaren egoeraren eragina jasoko du, hau da, Aro Klasikoa gunerik gorenena izan zen eta Aro Helenistikoa, barrokizazioa emango zen.
Greziar eskulturak Ekialdeko lurraldeetako (Asiria eta Babilonia), Egiptoko eta Zikladeetako (Greziar irlak, Mykonos, Santorini) eragina jasoko du. Merkatal harremanei esker lurralde hauek ezagutzea posible izan zen.
Greziar eskultura lehen aipatutako hiru garaietan garatu egingo da, eta aldatuz joango da.
Berezko hizkuntza artistikoa garatu egin zuten. Helbururik garrantzitsuena gizakiaren irudikapena izan zen (geroago, berpizkunde garaian, berreskuratuko da Greziarren gizakiarekiko ikuspegia). Gizakiaren perfekzioa irudikatu nahi zen, horregatik biluziak erabiltzen ziren. Beraientzat arte munduan guztia gizakiarentzat zen. Ezaugarri garrantzitsuenak edertasun kanonikoak eta idealak (gizatasuna irudikatzeko), espresioa (melankolia), mugimendua (arkaikoan izan ezik) eta bolumena (konkor osoko eskulturak egiten zituzten). Edertasun fisikoa eta oreka espirituala irudikatzen zuten. Edertasuna giza gorputzaren atalen arteko proportzioa zen, horretarako kanoiak sortu zituzten (Polikleto sortu zuen, gizakiaren 7 buru zen gorpua, geroago, ) . Lasaitasuna naturarekin bat egiteko zen. Mugimenduaren irudikapena Aro Klasikoan emango da (Mironen diskoboloa …) eta Helenistikoan guztiz garatuko da (Laokoonte eta semeak). Askotan arkitekturari gehitzeko egiten ziren eskulturak, hau da, eraikinen frontoietan jartzeko. Materialak harria, kareharria, brontzea eta marmola izango dira. Polikromatuak izaten ziren, baina gaur egun ez dira heldu. Gaur egun ailegatutako eskultura gehienak erromatarrek egindako kopiak dira.

Aro Arkaikoa ka VII – VI-ra eman zen. Kuros eta Korai dira Aro Arkaikoan eginiko lanak. Kuros gizonen irudikapenak dira, biluzi agertzen ziren. Egipitiarrengandik eragina dute haien aurrekotasuenan, hala nola, heriotzara begiratzen dute. Gizonak jainkoak bezalakoak ziren, zurrunak. Besoak gorputzari lotutak egoten ziren. Batzuetan ezkerreko hanka aurreratuta zegoen. Baina mugimendu txiki hau ez da nahikoa ain zurrunak eta geldoak ikusteko. Simetrikoak dira. Ileak artifiziala zuten eta geometrikoa, hau Egiptotik bereganatutako joera da, begi almendra formadunak dute, irribarre misteriotsua, irudikapen naturalista zuten, hau da, giharreria irudikatuta dago. Geometrikoak dira beti. Polimides Argoskoa, Kleobis eta Korai emakumezkoen irudikapenak dira garrantzitsuenetakoak. Irudi erlijiosoak dira, adoratzekoak. Terrakotakoak edo harrizkoak izaten dira. Hilobietan kokatzeko eginak dira. Tamaina txikikoak dira. Jantzitak daude emakumeen irudiak, eta gizonenak aldiz, ez. Emakumezkoak ez dituzte berezko kurbarik. Kore Plepoduna da garrantzitsuena.

Garai Arkaikoa ka VII – VI mendeen artean garatuko da, eta eskultura grekoaren gunerik oparoena izan zen. Eskultura asko aldatu zen. Iraupen txikiko garaia izan zen, baina lehen aipatu bezala, oparoena. Lan gehienak Atenaseko Akropolian aurkitzen dira (erliebeak). Edertasun ideala ez da bakarrik fisikoak izango, espirituala ere izango da. Proportzioa eta oreka hiritarren bertutetako oinarriak ziren eta hau irudikatzen zen Atenaseko sistema demokratikoan. Klasizismoan bi tarte bereizten dira, klasizismo Goiztiarra eta Berantiarra.
Klasizismo Goiztiarraren barnean, Miron, Polikleto eta Fidias egileak aurkitzen dira. Mironen obrarik garrantzitsuena, Diskoboloa da. Giza-gorputzaren mugimenduaren irudikapena da. Instant bateko mugimendua harrapatuko zuen. Atletak egiten hasiko dira garai honetan, eta diskoboloa da adibide garrantzitsua. Gizakia jainkoak bezala tratatu zituen. Anatomia ondo irudikatua dago. Dinamismoa ere bada, aurpegia espresiorik gabekoa da, giharretako tentsioarekin inolako erlaziorik gabea. Polikleto giza anatomiaren teorizatzailea izan zen. Egile garrantzitsua bilakatu egin da, berak kanoi bat sortu zuelako, burua gorputzeko 1/7. Geometriak eragina dauka gorputzeko atal batzuetan. Burua esfera perfektua da eta ilea itsatsi egingo dio. Oreka fisiko eta espirituala izango du. Doriforoa eta Diadumenoa dira bere obrarik garrantzitsuenak. Fidias edertasun klasikoaren prototipoa sortu zuen. Partenoiko lanen egile garrantzitsua izan zen, frontoiak, frisoak, metopak eta jainkoen irudikapenak egin zituen. Oihal bustien teknika sortu zuen. Bere obren artean, Panateneetako prozesioa, partenoiko frisoak eta frontoaik eta Palas Atenearen eskultura.
Klasizismo Berantiarrean joera barroko bat eman zen, hau da, oreka, harmonia eta proportzioak ez dira beti mantenduko. Kanona estilizatuagoa izango zen. Espresionismo dramatikoaren hastapenak emango ziren. Gizakien sentimenduak hobeto islatzen dira. Idealismo klasikoak jarraitzen du baina edertasuneko eredu berriak bilatzen dira. Lisipo kanoi berria sortu zuen, 1/8. Ares Ludovisi, Herkules Farnesio … izango dira bere lan aipagarrienak. Praxiteles, jainkoak gizakiak bezala egingo ditu. Espresio galdua izango dute bere eskulturek. Artistak bihurgune praxiteletarra erabiliko du eskulturei mugimendua emateko. Aurpegian sfumato teknika erabiliko du. Hermes Dionisos Haurrarekin, Apolo Sauroktono eta Arleseko Benusa.
Aro Helenistikoa ka IV – I. mendeen artean garatu zen. Garazi zabala izan zen, bai kronologikoki bai geografikoki ere. Alexanderren inperioko beste tokietako eskulturarekin nahasten da. Tradizio greziarrak eta ekialdeko eraginek (Siria, Iran, Mesopotamia …) bizitzako kontzeptu berri bati hasiera eman zioten. Joera barrokoa emango zen. Errealismoa sakonduko zen, hala nola, gorputzetako desoreka gustukoa zuten, espresio dramatikoak, itsutasuna, tentsioa … Jainkoak, atletak eta heroiak irudikatu zituzten. Artistek inspirazio inguruko naturan bilatzen zuten. Idealizazio gabeko erretratuak egiten hasi ziren, indibidualizatuak. Anatomian interes handia zuten. Rodas (Laokoonte eta semeak, Farnesio zezena), eta Scopas (Mausoloren burua) izango dira artistarik garrantzitsuenak.



(Korai eta Kuroi, ARO ARKAIKOA)

(Diskoboloa Mirón, ARO KLASIKOA)


(Doriforoa eta Diadumenoa, Polikleto, ARO KLASIKOA)

(Delfoseko auriga, brontzezkoa, Pithagoras de Reggio, ARO KLASIKOA)


(Laokoonte eta Semeak, Farnesio Zezena, Rodas, ARO HELENISTIKOA)

(Miloko Benus, egile ezezaguna, ARO HELENISTIKOA)