martes, 17 de mayo de 2011

Greziako artearen aurrekariak: EGEOKO ARTEA

ZIKLADEETAKO ARTEA (k.a.2600- k.a.1100):
o Anatolia ingurutik etorritako jendeak burutu zuen Zikladeetako irletan.
o Hilobi txikietan aurkitutako idoloen marmolezko eskulturak dira beraien artetik dauden elementu garrantzitsuenak. Eskematikoak eta geometrikoak dira. Hasiera batean, bilbolin kaxa baten itxura hartzen zuten, baina denborarekin konplexuagoak egin ziren.
 Besoak paparrean gurutzatuak, argalak, finak. Batzuetan hankak banatuta eta bestetan marra bat soilik zuten.
 Tripa barrenean triangelu bat zuten.
 Asko ahurdun edo erditu osteko emakumeak ziren. Uste da amatasun edo ugalkortasunaren jainkosak izan zitezkeela.
 Buruan sudurra soilik zeukaten.
 Salbuespenak ere zeuden.
 Paleolitoko Venus jainkosarekin lotzen dira.
 Greziaren artean eragin handia izan zuten, baita XX. mendeko artean ere, Brancusi edo Modigliani esaterako.
• KRETAKO ZIBILIZAZIOA (k.a. 3000- k.a. 1450)
o Arkitektura:
 Jauregiak aldaketa batzuk izan zituzten, esaten da arrazoia aldaketa geologikoak izan zirela. K.a. 2000tik k.a.1500ra jauregiak eraiki, desagertu, berreraiki eta berriz desagertu egin ziren.
 Jauregi hauen ideia Ekialde Hurbiletik hartu zen. Nekazaritza lurrez inguratuta zeuden.
 Jauregiak hiri modura antolaturik zeuden.
 Barne espazioa labirinto baten modura antolaturik zeuden eta patio ugari zeuden, aireztatzeko eta argia sartzeko. Galeria asko zeuden, bai kanpoan, bai barnealdean ere.
 Teilatuak izan beharrean, terrazak zituzten.
 Oinarrian zutabeak estuagoak dira goian baino. Barrutik egurrezkoak dira eta harrizko xaflekin estaliak daude. Kapitel bereziak dituzte, kuxin biribil modukoak.
 Ez zuten monumentaltasuna erakusten, edertasuna barnerako gordetzen zuten.
 Barrualdea freskoz apaindurik zeuden.
 Gurtza lekuak eta sakrifizio guenak jauregietatik kanpo zeuzkaten.
o Eskultura:
 Jauregietako kapera txikietan emakumeen irudiak, zezenak eta erritoiak aurkitu egin dira:
• Bi teoria: emankortasunaren jainkosak edo emakume sazerdoteak zirela uste da. Eskuetan eta buruan sugeak dituzte. Mesopotamiako eragin garbia ikusten da.
• Zezenak oso garrantzitsuak ziren. Dantza errituak zezenaren inguruan egiten ziren.
• Erritoi edalontziak ere agertu egin dira.
o Pintura:
 Loraldia k.a.1600-1450 tartean eman zen. Egiptoren eragin eta Mari jauregiko pinturen eragina isla daiteke.
 Natura eszenak irudikatzen dira: lehorreko animaliak, hegaztiak, sasien artean eta itsasoko animaliak. Pertsonen irudikapenak ere agertu egin dira.
 Irudik lauak dira, siluetak, hondoko kolore biziak eta animalien eta landareenganako fidelitatea zuten ezaugarri bezala.
 Biziak, mugitu egiten dira, irudiak flotatzen moduan daude, eszenako ekintzak urpean gertatutako balira bezala. Egiptoko irudiekin alderatuz, askoz biziagoak, mugimendu gehiagorekin. Gizakiak marren gainean jartzen ziren.
 Greken erabilpena agertuko da.
 Obrak:
• Tximinoaren pintura, Liliaren printzea, Parisko emakumea, Dama urdinak, zezen baten gainean dantzaria, katua eta faisaia …
o Zeramika:
 Jauregi zaharretan asko aurkitu egin dira. Hauek Kamarasko zeramika izendapena jasotzen dute (k.a.2100-1150).
 Polikromatua zen. Kolore ilunak zeuden hondoan, eta gainetik kolore beroagoak eta argiagoak jartzen ziren.
 Dekorazio geometrikoak zuten.
 Merkataritzan aritu egin zirenez Mediterraneoan zehar aurkitu egin dira adibideak.
 Obrak:
• Festoko jauregian aurkitutakoak, Segalarien ontzia, Borrokalarien erritoia …
• MIZENASEKO ZIBILIZAZIOA (K.A.1600-1100)
o Uste da akeoak izan zirela, indeoeuropearrak, Mizenaseko zibilizazioa sortu zutenak.
o Mizenas hiria nagusitu egin zen, horrela aipatu egin zuen Homerok Iliadan.
o Arkitektura:
 Paraje menditsuetan egindako jauregi gotortuak zituzten. Kretako arkitekturarekin inongo loturarik ez zutenak.
 Harlanduak erabili zituzten. Harresiak egiteko harri handiak erabili zituzten, horren ondorioz ziklopeak egin zituztela zioten.
 Sarreretan Hattusaren antzerako lehoi beldurgarriak jartzen zituzten. Hauek, arkitektura dinteldunaren gaineko arku faltsua betetzen zuten bi lehoiez baliaturik. Lehoien erdian koloma Kretarra jartzen zuten.
 Tirinto herriak garrantzi handia izan zuen.
 Megarona:
• Errege edo agintariak bizi ziren jauregietako gelarik garrantzitsuena zen. Agintariaren gela publikoak ziren.
• Greziar tenpluak hauetan oinarriturik daude.
• Zeremonia berezietako lekuak ziren.
• Sarreran, bi zutabedun portiko bat zegoen, eta honen gainean frontoi bat dago. Honetan herriko sarreran aurkitzen den irudikapena errepikatzen da.
• Barrualdean sabaia eusteko kolomak zeuden, gelaren erdi-erdian su sakratua zegoen.
 Hilobiak:
• 36 metroko korridorea, oinplano biribileko sarreraraino, usteltze gelara.
• Kanpotik begiratuz gero, mendi artifizial moduko bat dirudi. Familia hilobiak izaten ziren.
• Harresietako ateen egitura berbera zuten. Harriak horizontalean barrurantz sartuta jartzen zituzten.
• Hilbietan alxorrak aurkitu egin dira:
o Ezpata , lehoien ehiza; Eraztun zigilua; urrezko maskarak, Egiptoko eragina isla daiteke, gizon aurpegiak dira guztiak, geroago Erroman egingo dira; urrearen gaineko erlibeak, ontziak …
o Pintura:
 Hormetako pinturan Kretako eragina ikus daiteke. Freskoaren teknika erabili egin zuten.
 Emakumeak gurdi gainean, Mizenaseko gerrako jainkosa betan ezkutua
o Eskultura:
 Oso eskultura gutxi aurkitu egin dira. Erlijioarekin zerikusia dute gehienak. Buztinezko idoloak eta kareharrizko buru polikromatuak aurkitu egin dira.
 Bolizko gerlariaren burua, Jainkosen hirukotea …
o Laburbilduz:
 Egiptoko eragina hilobiratzeko ohituretan.
 Kretako artearen eragina eta urrearen erabilera itzela.
 Kreta, Egipto eta Mizenas artean erlazioa egon zen.
 Teorian, Mizenasek Kreta konkistatu egin zuen.
 Uste da, hiruren arteko erlazioa egon zela hiksoak kanporatzeko.
 Mizenastarrek egiptiarrei laguntza ematearen ondorioz, horren ordaineta Egiptok hauei urre mordoa eman ziotela. Hor azaltzen da urrearen agerpena, izan ere, Mizenasen ez zeghoen berez urrerik.

lunes, 16 de mayo de 2011

ERROMAKO ARTEA, BERRIA

Neurri gabeko eraikinak egingo dituzte, hau da oso handiak. Hau Egiptotik bereganatutako joera da (piramideak … ). Erromatarren eraikin gehienak oso handiak dira. Inperioa ekialderantz hedatzean ezagutu zituzten erromatarrek neurrigabetasuna eta aberastasuna. Halatan, berezko zituzten elementu tradizionalak greziarrengandik eta Ekialdeko herriengandik jasotakoekin batu eta Erromaren boterearen eta menpeko herrien aurrean zuen nagusitasunaren adierazpide izan zen Inperioko arkitektura. Ez zen, ordea, meritu hura horretara mugatu; pragmatismoa eta edertasuna batzen zituen joerak bultzaturik, eraikuntza moderno aurreratuenen moldeko obrak eraiki zituzten erromatarrek, eta artearen eta ingeniaritzaren eredu dira egun ere obra horiek.
Lehen aipatutako praktikotasuna alde batera uzten da adibidez Garaitz arkuetan, edo Kolometan (Trajanoren koloma).
Erdi-puntuko arkua, erdi-zirkularra, eta mota askotako gangak erabili zituzten, etruriarrengandik jasoak. Mota askotako egituretan bideratu zituzten elementu haiek (estolderiak, tenplu handiak, termak, basilikak).
Dekorazio-elementu gisa erabili zituzten ordena greziarrak, korintiarra nagusiki, eta ordena berri batzuk ere, toskanoa eta konposatua.
Arkuak eta atalburuak, frontoi bihurriak eta friso ganbilak erabilita amaiera eman zioten erromatarrek Greziako eraikinen estetika lasaiari, eta eraikin asimetriko eta, aldi berean, guztiz dinamikoak egin zituzten.
Kanpoaldearen gainetik barnealdea eta plastikotasunaren gainetik funtzionaltasuna hobetsi zituen espazio-kontzeptuaren zerbitzura zeuden materiak eta elementuak.
Eskultura
Eskultura erromatarra ez du berrikuntza handirik ekarriko artearen ikuspegitik. Baina ezin dezakegu esan beti greziar estiloaren menpe egongo zirela, hasiera batean etruskoengandik eta gero zuzenki.
Grezia konkistatu ondoren, erromatarren esku geratu egin ziren greziarren altxor artistiko guztiak. Beste alde batetik, greziar eskultore asko Erromara joan ziren eta Erroman bertan kopisten lana ere garrantzitsuak izango dira greziar eskultura produzitzen jarraitzeko. Kopisten lana hain garrantzitsua izan zen, plan industrial bat eratzea beharrezkoa izan zutela erromatarrek. Estatuak berez, ez zuten balio artistikorik, etxeetan edo
kaleetan apaingarri giza erabiltzen ziren, baino formalki artetzat hartuak ez ziren. Horren ondorioz, eman zen eskaera asko egotea eta kopisten papera. Kopistei esker eskultura greko askoren berri dakigu, baina ez da iturri guztiz ona
Ekarriko zuten joera berria, bustoak egitea izango zen, hala nola, erretratuak. Jatorria eremu noblean dauka.Erretratua eskultura grekoaren azkeneko epean ere ikus daiteke, baina erromatarrak bere ezaugarri propioak ditu: bustoa eta aurpegia bakarrik erretratatzea; greziarrek, adibidez, kanoi bat ezarri zuten eta honen barean jokatuko zuten, baina erromatarrek aldiz, trataera lineal baten erabilpenaren ondorioz, errealitatearen irudikapen perfektu bat lortuko dute … (irudian, Aulo Vitelio enperadorearen irudia). Erretratuen produkzioa arbasoei nolabaiteko kultua egitea sortaraziko du, hildakoen maskarekin. Hau biztanle maila baxuetan agertu egingo da.
Beste alde batetik, gorputz osoko erretratuak ere aurkituko ditugu, adibidez Trajano enperadorearena. Honetan, eskultura pribatua eta publikoa bateratuko dira, pribatua, erretratuak. Augusto de Prima Porta, Marco Aurelio … izango dira beste adibide batzuk.
Erlibeak ere izango dute garrantzi handia, adibidez, Ara Pacis –en aurkitzen direnak, Trajanoren kolomakoak …
Pintura eta Mosaikoak
Oholean eta formatu txikian bezala, etxe eta eraikinetako hormetan bideratu zen pintura erromatarra. Enkaustozko pintura (argizarien aglutinaturiko pintura) izan zen oholean gehien erabili zuten teknika, eta freskoa hormetan.
Tradizio greziarraren eragina jaso zuen pintura erromatarrak, eta gorenera eraman zuen haren ezagutza teknikoa. Ongi modelaturiko irudiak azaltzen zituen (itzalen bidezko modelatze lanak), irudibildua bideratu zuten (perspektiba gorputzetan) eta halako perspektibaz landu zituzten halaber espazioa, pertsonaiak harta koherentziaz egokituz.
Erruz landu zituzten erromatarrek gai mitologikoak freskoetan, baita askoz prosaikoagoak ziren beste gai batzuk ere, pornografia bera barne. Azken gai hau ez zen prostituzio etxeetara mugatzen, maiz ageri baitzen etxe partikularretan ere. Irudien izaera kontuan hartuz gero, lau estilo bereiz daiteke horma pinturetan: inkrustazio bidezko estiloa, marmolez eta beste gai batzuez bideraturiko estaldurak pinturaren bidez imitatu zituena; arkitektura-elementuak imitatu zituena;aurreko biak elkartzen zituen estiloa, eta, antzerki giroka (antzerkirako fondoak …).